امام شیعه

محمد بن حسن
نقش	امام دوازدهم شیعه
نام	محمد بن حسن
کنیه	ابوالقاسم٬ احمد و .... [۱]
زادروز	نیمه شعبان سال ۲۵۵ یا ۲۵۶ هـ.ق. (۸۶۹ م.)[۲][۳]
زادگاه
	سامرا[۴]
لقب(ها)
	حجت، مهدی، قائم، بقیةالله، حجةالله، صاحب‌الزمان، المنتظَر، غائب، صاحب‌الأمر، ولی عصر، منصور٬ منتقم و ...[۵]
پدر	حسن عسکری
مادر	نرجس خاتون یا صیقل
طول عمر	پیش از امامت: ۲۵۵ یا ۲۵۶(قمری) –۲۶۰ ه.ق. (به اعتقاد شیعه دوازده امامی) [۶] دوران امامت: غیبت صغری، ۶۹ سال: ۲۶۰–۳۲۹ ه.ق. (به اعتقاد شیعه دوازده امامی)[۷] غیبت کبری، از سال ۳۲۹ ه.ق. تاکنون (به اعتقاد شیعه دوازده امامی)[۸]
علی · حسن · حسین سجاد · محمد باقر · جعفر صادق موسی کاظم · رضا · جواد هادی · حسن عسکری  · مهدی

بنا‌بر اعتقاد شیعیاندوازده‌امامی، محمد بن حسن ^[۹] مشهور به حجت فرزند حسن بن علی عسکری (امام یازدهم شیعیان) دوازدهمین و آخرین امام و همان مهدی موعود است. کنیه‌اش نیز چون نام اش همانند پیامبر اسلام ٬ محمد است. همچنین «امام زمان»، «قائم آل محمد» و «مهدی موعود» از القاب اوست.^{[۱۰][۱۱][۱۲]}

پس از مرگ حسن عسکری امام یازدهم شیعه در سال ۲۶۰ هجری و سن ۲۸ سالگی،

^[۱۳] از آنجا که حسن عسکری برخلاف سایر امامان شیعه -که در زمان حیاتشان جانشین بعدی را تعیین کرده بودند- بطور علنی جانشینی برجای نگذاشته‌بود یک بحران بزرگ فکری و اعتقادی در میان پیروان امام شیعه بوجود‌ آمد.^[۱۴] در این دوران که به «سال‌های حیرت» موسوم می‌باشد شیعیان به فرقه‌های متعددی منشعب شدند. شیعیانی اعتقاد داشتند که از حسن عسکری فرزندی باقی نمانده است^[۱۲] یا این فرزند در گذشته‌است،^[۱۵] اکثریت شیعه امامت جعفر برادر حسن عسکری را پذیرفتند و گروه‌هایی متوجه فرزندان و نوادگان امامان دهم و یازدهم شیعه شدند. اما اصحاب نزدیک او به رهبری عثمان ابن سعید عمری، چنین گفتند که وی پسری داشته است که جانشین مشروع امامت است. طبق گفته عمری، این پسر مخفی‌ نگاه داشته شده بود، چرا که ترس آن می‌‌رفت که توسط دولت دستگیر شود و به قتل برسد. دیدگاه این گروه که در ابتدا دیدگاه اقلیت شیعه بود٬ به‌مرور به دیدگاه تمامی شیعیان امامی تبدیل شد که شیعیان دوازده امامی فعلی می‌باشند.^[۱۲]

از دیدگاه تاریخی باور به دوازده امام و اینکه امام دوازدهم همان مهدی موعود است بطور تدریجی در میان شیعیان تکامل یافت.^{[۱۶][۱۷][۱۸]} در مواجهه با چالش فقدان امام حاضر شیعیان با دو رویکرد حدیثی و کلامی به تبیین نظریه غیبت برخاستند.^[۱۹]کلینی (و. ۳۲۹ ه.ق. / ۹۴۱ م.) در احادیث باب غیبت کتاب اصول کافی که در خلال این دوره گرد آورده‌است به موضوع غیبت و علت آن پرداخته‌است.^[۲۰] به‌خصوص نعمانی در کتاب الغیبه به تبیین نظریه غیبت از طریق احادیث پرداخت و او برای نخستین بار اصطلاحات «غیبت صغری» و «غیبت کبری» را به کار برد.^[۲۱] پس از وی ابن بابویه (و.۹۹۱-۹۹۲) در کتاب کمال الدین در خصوص گردآوری احادیث مربوط به امام دوازدهم و غیبت وی کوشید.^[۲۲] از دیگر سو متخصصان علم کلام از جمله شیخ مفید (و. ۴۱۳ ه.ق. / ۱۰۲۳ م.) و شاگردانش بخصوص سید مرتضی (۱۰۴۴-۱۰۴۵) به تدوین نظریات کلامی امامت جهت تبیین ضرورت وجود امام زنده در شرایط غیبت پرداختند.^[۲۳]

در باور کنونی شیعه دوازده امامی، حجت بن حسن در نیمه شعبان سال ۲۵۵ یا ۲۵۶ ه.ق. در سامرا به دنیا آمد.^{[۲۴][۲۵][۱۲]} او در پنج سالگی پس از مرگ پدرش به امامت رسید. پس از مرگ حسن عسکری٬ مهدی تنها از طریق چهار سفیر یا نائب با شیعیان تماس می‌گرفت. البته بررسی‌های تاریخی نشان می‌دهد که از آغاز تعداد وکلا محدود به چهار تن نبوده و اصطلاح نیابت خاص در قرن‌های چهارم و پنجم هجری توسط علمای شیعه مانند شیخ طوسی و برای تبیین غیبت صغری ایجاد شده‌است.^{[۲۶][۲۷][۲۸]} پس از یک دوره هفتاد ساله (موسوم به غیبت صغری) و با مرگ علی بن محمد سمری، چهارمین نائب امام دوازدهم شیعه، بار دیگر حیرت شیعیان را فرا‌گرفت. آنها در نهایت در سده پنجم به تبیینی عقلی در کلام شیعه از غیبت امام دست یافتند.^[۲۸] به باور شیعیان پس از دوران سفرا٬ شیعیان با مهدی در ارتباط نیستند و این دوران اصطلاحاً غیبت کبری نامیده می‌شود. پس از پایان دوره غیبت وی با عنوان مهدی قیام خواهد کرد و او کسی خواهد بود که از طریق او حقیقت و عدالت بار دیگر به پیروزی خواهد رسید.